Inleiding

De Associate degree Bedrijfskunde is opgebouwd uit verschillende modules. We geven je met deze proefles een kijkje in twee modules van de opleiding:

• Module 1: Bedrijfskunde in de praktijk (introductievideo)
• Module 2: Bedrijfseconomische aspecten (theorie + vragen)

Je start zo direct met een kennisclip. Vervolgens lees je een deel van het lesmateriaal. Na het bekijken van de lesstof kun je jezelf testen door vragen te beantwoorden.

Start proefles

Module 1: Bedrijfskunde in de praktijk

De onderstaande kennisclip geeft je een introductie in de module Bedrijfskunde in de praktijk.

Module 2: Bedrijfseconomische aspecten

Lesmateriaal: Bedrijfseconomie in de praktijk. Bakker, J., & Houten, T. van. (2018)

Definities van bedrijfseconomische begrippen

In dit boek staat het vakgebied bedrijfseconomie centraal. Voor een bedrijfskundige is dit een heel belangrijk vakgebied, want uiteindelijk gaat het erom dat een organisatie een bron van inkomsten is én blijft voor de stakeholders. Stakeholders zijn de belanghebbenden van de organisatie, zoals de eigenaren of aandeelhouders, het personeel, de klanten, de banken en de leveranciers. Dat geldt niet alleen voor profitorganisaties, maar ook voor organisaties die geen winstdoel hebben, zoals verenigingen, stichtingen of de overheid. Want iedere organisatie die meer geld uitgeeft dan er binnenkomt, komt in de problemen. Misschien kan de organisatie eerst nog wat interen op reserves of geld lenen bij banken, maar op een gegeven moment houdt het op. Dan moeten er mensen ontslagen worden of gaat zelfs de hele organisatie failliet.

De bedrijfseconomie heeft als doel bij te dragen aan de financiële gezondheid van alle betrokkenen bij de organisatie. Zij doet dit op vier deelgebieden.

• Bedrijfsadministratie, die zich vooral bezighoudt met (financiële) gegevens registreren.
• Financial accounting of externe verslaggeving, die zich vooral bezighoudt met externe betrokkenen informeren.
• Management accounting of interne verslaggeving, die zich vooral bezighoudt met het management adviseren.
• Finance of financiering, die zich vooral bezighoudt met het aantrekken en beheren van het vermogen van een organisatie om de gewenste activiteiten financieel te kunnen uitvoeren.

Daarnaast moet de bedrijfseconomie ervoor zorgen dat een organisatie op het juiste moment over voldoende financiële middelen beschikt en dat de risico's van de organisatie goed in kaart worden gebracht, zodat het management maatregelen kan nemen om deze risico's te vermijden, te beperken of bijvoorbeeld te verzekeren.

1. Bedrijfsadministratie

De oorspronkelijke functie van de bedrijfseconomie was het registreren van allerlei financiële gebeurtenissen. Dat wordt boekhouden genoemd. Omdat niet alleen financiële gegevens nuttig zijn voor de bedrijfsvoering, maar ook niet-financiële (zoals ziekteverzuim of verkoopaantallen), is het vakgebied uitgebreid. Het wordt nu bedrijfsadministratie genoemd. Verantwoordelijk voor de bedrijfsadministratie is de administrateur.

2. Financial accounting (externe verslaggeving)

Aandeelhouders willen weten of de organisatie waarvan zij aandelen bezitten winstgevend is en een goed beleid voert. Zij hebben dus (financiële) informatie nodig. Die informatie moet de organisatie leveren en die informatie moet wel betrouwbaar zijn. Daarom willen de aandeelhouders dat een externe deskundige controleert of het klopt wat de organisatie meldt. Die deskundige is de (register)accountant. Deze controleert of de bezittingen, de schulden, de omzet en de kosten overeenkomen met wat de organisatie zegt. Dat lukt meestal niet tot op de euro nauwkeurig (probeer voor een groot bedrijf als AkzoNobel maar eens precies aan te geven wat de waarde is van het kantoormeubilair dat ze hebben), maar het moet in elk geval redelijk in de buurt komen. Dan wordt van een getrouw beeld van de werkelijkheid gesproken.

Overigens zijn het niet alleen aandeelhouders die willen weten hoe de organisatie ervoor staat en wat zij gedaan heeft, ook anderen vinden dat erg belangrijk. Zo is de overheid zeer benieuwd of organisaties die zij gesubsidieerd heeft wel verantwoord met dat geld omgaan. Banken willen weten of de organisatie goed draait, want aan slecht functionerende organisaties geven ze geen extra leningen. Ook klanten en leveranciers zijn erg benieuwd naar de financiële gezondheid. U koopt niet graag een duur softwarepakket van een bedrijf dat op de rand van een faillissement staat, want de kans op nieuwe updates is dan klein. Dat kan uw organisatie in grote problemen brengen. En leveranciers zullen niet aan een organisatie willen leveren die in financiële problemen verkeert, want dan is de kans op wanbetaling groot. Rechtspersonen zijn daarom verplicht een jaarverslag te publiceren. Dit doen ze door het te deponeren bij de Kamer van Koophandel.

De registeraccountant die een uitspraak moet doen over de juistheid van de informatie die een organisatie naar buiten brengt, heeft normen nodig om die informatie te kunnen beoordelen en controleren. Hier volgen twee voorbeelden om duidelijk te maken dat een registeraccountant niet zonder normen kan.

Vandaar dat er allerlei (wettelijke) richtlijnen zijn waaraan de door de organisatie opgestelde informatie moet voldoen. Veel grote beursgenoteerde ondernemingen moeten voldoen aan de zogeheten International Financial Reporting Standards (IFRS) en voor andere organisaties gelden richtlijnen die bijvoorbeeld in het Burgerlijk Wetboek staan vermeld. De registeraccountant controleert of dat goed gebeurd is en als dat zo is, zet hij zijn handtekening onder de goedkeurende verklaring. Maar de enige informatie die hij kan controleren, is informatie over het verleden. Immers, over toekomstige zaken kan hij niet vertellen dat ze ook daadwerkelijk juist zijn. Een accountant controleert dus in het voorjaar het jaarverslag door vast te stellen of de registratie over het afgelopen jaar voldoet aan de wettelijke eisen.

3. Management accounting (interne verslaggeving)

Het management van de organisatie wordt met veel complexe vraagstukken geconfronteerd. Welke prijzen moeten we voor onze eindproducten vragen? Is het verstandig om in een nieuwe machine te investeren? Is onze distributie efficiënt? Bij al die vraagstukken spelen tal van factoren een rol. Een van die factoren - en zeker niet de minst belangrijke - is het financiële aspect.

Het management heeft behoefte aan ondersteuning bij financieel-economische beslissingen, aan signalen over en analyses van financieel-economische ontwikkelingen en aan gevraagd en ongevraagd advies daarover. Binnen de bedrijfseconomie heeft het onderdeel management accounting een groot aantal instrumenten ter beschikking om kansen en bedreigingen te signaleren, problemen en verschillende beleidsopties te analyseren en managers (gevraagd en ongevraagd) van advies te dienen. Voorbeelden van dergelijke instrumenten zijn kostprijsberekeningen en budgetten. Het zijn met name de controller en de assistent-controllers die gespecialiseerd zijn in management accounting.

De managers van de diverse onderdelen van de waardeketen en die van de ondersteunende afdelingen worden in bedrijfseconomische aangelegenheden ondersteund door de controller en diens assistenten. De controller kan dus worden beschouwd als een intern financieel adviseur. In sommige organisaties heeft de controller daarnaast nog een andere rol, namelijk die van 'corporate policeman'. Namens het hoger management controleert de controller dan of beslissingen die het midden-en lager management neemt in het belang van de organisatie zijn.

4. Finance (financiering)

Het vierde en laatste deelgebied van de bedrijfseconomie is de financiering van de organisatie. Het gaat daarbij om het aantrekken en beheren van vermogen. Een organisatie moet weten hoeveel geld er nodig is om bijvoorbeeld de groei die de organisatie nastreeft te bekostigen. Dit wordt het bepalen van de vermogensbehoefte genoemd. Vervolgens moet het management een keuze maken waar het vermogen aangetrokken wordt. Dat kan bij aandeelhouders of bij banken.

Aandeelhouders en banken

Het vaststellen van de bronnen van het vermogen is erg belangrijk. Wordt het benodigde geld opgehaald bij (nieuwe) aandeelhouders, dan verandert dat de zeggenschap in de organisatie. Want aandeelhouders zijn eigenaren. Daarnaast delen ze in de winst, wat misschien betekent dat de huidige eigenaren de eerste jaren minder winst' uitgekeerd krijgen. Er moet eerst geld geïnvesteerd worden voordat er winst gemaakt wordt. Daar kan een paar jaar tussen zitten.

In plaats van bij aandeelhouders kan de organisatie het benodigde geld ook bij een bank lenen. Dat heeft weer andere consequenties: banken vragen rente over het geld. Ook vragen ze bepaalde zekerheden die de organisatie niet altijd kan of wil geven. En een lening moet worden terugbetaald, terwijl het vermogen dat de eigenaren/aandeelhouders beschikbaar stellen in principe permanent in de organisatie blijft.

Treasury

Het eenmaal aangetrokken vermogen moet beheerd worden, zodat een organisatie niet te veel en niet te weinig geld in kas heeft en niet te veel betaald aan de vergoeding voor het beschikbaar stellen van het vermogen. Dit beheren van vermogen wordt ook wel treasury genoemd en bestaat uit drie taken:

1. creditmanagement;
2. cashmanagement;
3. investeringsselectie.

Creditmanagement

Creditmanagement bestaat uit het aantrekken van kortlopend vermogen. Dit is vermogen dat binnen één jaar weer terugbetaald moet worden. Het kan zijn dat een organisatie behoefte heeft aan kortlopende leningen bij een bank. Maar ook het zorgen dat klanten op tijd betalen en de leveranciers op tijd betaald worden, zijn onderdeel van het creditmanagement.

Cash management

Cashmanagement houdt zich bezig met het beheren van de geldstromen in een organisatie. Dit is belangrijk omdat organisaties failliet gaan als ze voortdurend meer geld uitgeven dan er binnenkomt. Dat is niet hetzelfde als verlies maken. Een organisatie die een nieuw medicijn ontwikkelt, doet soms jarenlang onderzoek zonder iets te verkopen. Zolang de eigenaren en de banken geloven dat het nieuwe medicijn succes zal hebben, zullen ze bereid zijn geld ter beschikking te stellen waarmee het onderzoekspersoneel en de leveranciers betaald kunnen worden. Aan de andere kant kan een bouwbedrijf dat jarenlang winstgevend was, toch failliet gaan als het niet over voldoende liquide middelen (= geld) beschikt om het personeel en de leveranciers te betalen.

Investeringsselectie

Ook investeringsselectie is een onderdeel van het vakgebied financiering. Met investeringsselectie wordt het doorrekenen van de financiële aspecten van een mogelijke nieuwe investering bedoeld (bijvoorbeeld van een nieuwe machine of een nieuw gebouw). Daar zitten veel haken en ogen aan. Een nieuwe machine levert pas na verloop van tijd geld op, maar meestal moet de organisatie al meteen een flink bedrag betalen om die machine te kopen. Hoe kan ze die uitgaven en ontvangsten goed met elkaar vergelijken? Binnen de bedrijfseconomie zijn technieken ontwikkeld om dat mogelijk te maken. Overigens, ook bij investeringsselectie spelen niet-financiële aspecten weer een belangrijke rol. Zo zorgt de aanschaf van tablets voor monteurs in de buitendienst voor kostenbesparing door tijdwinst en ook voor een hogere medewerkerstevredenheid. Een goede controller zal daar zeker op wijzen in zijn advies.

Resultatenrekening

De resultatenrekening is een overzicht van de opbrengsten en kosten over een bepaalde periode. Het verschil tussen de opbrengsten en de kosten is het resultaat van de organisatie over die bepaalde periode. Dit resultaat kan positief of negatief zijn; in het eerste geval spreekt men over winst, in het tweede over verlies. De resultatenrekening wordt dan ook wel winst-en-verliesrekening of exploitatierekening genoemd. De Nederlandse wet formuleert het als volgt (artikel 362, lid 3, Boek 2 BW):

'De winst- en verliesrekening met de toelichting geeft getrouw, duidelijk en stelselmatig de grootte van het resultaat van het boekjaar en zijn afleiding uit de posten van baten en lasten weer.'

Doel is inzicht geven

Het voornaamste doel van een resultatenrekening is inzicht bieden in de oorzaken van veranderingen van het eigen vermogen als gevolg van het uitvoeren van bedrijfsactiviteiten. Daarbij gaat het dus niet om wijzigingen in het eigen vermogen als gevolg van het uitgeven van nieuwe aandelen. De resultatenrekening is daarmee een specificatie van de verandering van het eigen vermogen, zijnde het resultaat, over een bepaalde periode. Deze specificatie is in de eerste plaats interessant voor de eigenaren. Hun vergoeding voor het beschikbaar stellen van vermogen wordt immers bepaald door het resultaat.

Weergave van een periode

Het is belangrijk te weten dat 'resultaat' een stroomgrootheid is. Een resultaat heeft altijd betrekking op een bepaalde periode. Dit in tegenstelling tot een balans, die een momentopname is. Het is dan ook verplicht om boven een resultatenrekening te vermelden voor welke periode zij geldt. Die periode kan een uur, dag, week, maand, kwartaal of jaar zijn. Welke periode een organisatie kiest, is afhankelijk van het doel van de resultatenrekening. Zo zal een resultatenrekening in een jaarrekening van een drukkerij betrekking hebben op het betreffende boekjaar, maar zal een restaurantmanager aan het einde van de avond een uitdraai met de dagomzet uit de kassa halen om een indruk te krijgen van het resultaat van die dag.

De meest primaire indeling van een resultatenrekening is:

Opbrengsten
Kosten              -/-
Resultaat