Inleiding

De opleiding HBO Toegepaste psychologie - Coaching is opgebouwd in verschillende modules. We geven je met deze proefles zicht in de opleiding. Tijdens het lezen van de lesstof kun je jezelf testen door vragen te beantwoorden.

Vijf conflictstijlen

Als coach of counsellor krijg je te maken met verschillende soorten conflicten. In deze proefles gaan we dieper in op de conflictstijlen.

In grote lijnen kun je mensen indelen in twee categorieën. Aan de ene kant zijn er mensen die hun verhouding tot anderen zien als een voortdurende competitie waarbij zij graag als winnaar uit de bus willen komen. Aan de andere kant zijn er mensen die bij voorkeur coöperatief zijn en graag met anderen samenwerken. In de managementliteratuur worden die twee categorieën, ook wel dimensies genoemd, vaak gebruikt om een indeling te maken in vijf persoonlijke voorkeursstijlen. De competitiedimensie staat model voor mensen die de neiging hebben vooral het eigenbelang na te streven. De coöperatiedimensie staat voor de neiging het belang van anderen in de eerste plaats in het oog te houden.

Zelfreflectie

Waar gaat jouw voorkeur naar uit? Naar competitie of coöperatie? Kun Je daar voorbeelden van geven?
Op deze twee dimensies zijn vijf specifieke stijlen te onderscheiden (zie figuur 3.1).

De vijf stijlen die mensen op grond van hun persoonlijke voorkeur in conflictsituaties hanteren zijn:

1. het conflict vermijden of ontlopen
2. het conflict toedekken, zich aan de ander aanpassen
3. het conflict zien als een onderhandeling om tot een compromis te komen, waarbij beide partijen wat inleveren
4. het conflict zien als een gevecht dat gewonnen moet worden
5. het conflict gebruiken om tot een oplossing te komen waarbij beide partijen winnen.

We geven een nadere omschrijving van de vijf genoemde stijlen. Vanzelfsprekend zal niet iedereen zich herkennen in zo'n extreme beschrijving. De meeste mensen zijn wat genuanceerder in hun benadering van conflicten, maar ter wille van de duidelijkheid schetsen we hier een wat karikaturale vorm. Bij elke stijl noemen we zowel het voordeel als het nadeel van het hanteren van deze vorm. Ten slotte gaan we nog kort in op de onderverdeling in passieve en actieve stijlen.

1. Vermijden of ontlopen van het conflict

Mensen die bij voorkeur een conflict vermijden, doen meestal of hun neus bloedt en ontkennen dat er sprake is van een verschil van mening. Ze ontlopen bij voorkeur situaties waarbij zij betrokken kunnen worden in een conflict. Ze zullen zich niet inzetten voor de belangen van anderen, maar ook hun eigenbelang laten ze al snel voor wat het is als ze merken dat ze er weerstand mee oproepen bij anderen. Ze zijn niet assertief, eerder passief en onverschillig. Het voordeel hiervan is dat deze mensen zelden in de problemen komen in conflictsituaties, ze zijn dan min of meer onzichtbaar. Er zit echter ook een nadeel aan deze stijl. Hoewel het lijkt alsof deze mensen door het vermijden van controversiële situaties zelden partij zijn in conflicten, wekken ze vaak irritatie op bij anderen die de situatie wel als problematisch beschouwen. Ze worden gezien als mensen die geen stelling durven nemen. De neiging om zich zo veel mogelijk terug te trekken kan voortkomen uit een gebrek aan zelfwaardering, angst voor confrontaties met mensen die er andere meningen op nahouden en een gevoel van onmacht in situaties waarin ze andere mensen ontmoeten.

2. Aanpassen of toegeven 

Mensen die zich bij voorkeur aanpassen aan anderen zijn geneigd tot toegeeflijkheid en geven zich meestal snel gewonnen in situaties waarin sprake is van tegengestelde belangen. Ze leggen zich gemakkelijk neer bij de wensen van anderen en komen niet op voor hun eigen belangen. Omwille van de lieve vrede accepteren ze oplossingen zonder veel tegenspel te bieden. Het voordeel voor henzelf is dat zij geen energie hoeven te steken in discussie en argumentatie. In situaties waarin sprake is van machtsongelijkheid ontbreekt het hen vaak aan durf om de discussie aan te gaan of zijn ze (vaak niet ten onrechte) bang voor de consequenties.

Het nadeel is echter dat mensen die deze stijl in elke conflictsituatie hanteren, toch vaak ontevreden zijn over hun eigen gedrag. Ze hebben weliswaar geen ruzie (meer) of verschil van mening, maar ze delven steeds het onderspit en zijn daar ontevreden over. Het frustreert hun gevoel van eigenwaarde. Voor de andere partij is het ook niet altijd bevredigend om op een dergelijke wijze gelijk te krijgen. Het behaalde resultaat kan contraproductief zijn, als de al te gemakkelijk behaalde winst in een later stadium onvrede en wrevel opwekt.

Mensen die de wensen en behoeften van anderen snel inwilligen, zijn vaak zachtaardig maar ook vaak afhankelijk van het oordeel van anderen. Ze willen er graag bij horen en zijn bang om afgewezen te worden.

3. Onderhandelen en compromissen sluiten

Mensen die bij voorkeur onderhandelen, hebben zowel oog voor de belangen van anderen als voor die van henzelf. Zij zoeken naar een tussenoplossing, een compromis. Het doen van concessies is een kwestie van geven en nemen. Ze zijn bereid veel tijd en energie te steken in de onderhandelingen. Ze doen water bij de wijn (compromissen zoeken) en verwachten dat ook van de andere partij. Een nadeel van deze stijl is echter dat het partijen belemmert om te zoeken naar een oplossing die voor beide partijen winst oplevert. Ze spannen zich niet meer in dan nodig is en zijn tevreden met de tussenoplossing, terwijl er misschien meer en betere mogelijkheden waren.

4. Vechten en forceren

Mensen die bij voorkeur vechten , gaan elk verschil van mening heftig en overtuigd van hun eigen gelijk te lijf. Ze forceren een overwinning. Ze behalen dan ook vaak een gunstig resultaat voor zichzelf, ze krijgen hun zin.
Het nadeel is echter dat dit gedrag de relatie met de andere partij soms danig verstoort. De alles-of-nietshouding wekt meestal veel weerstand en is op de lange termijn ongunstig voor de positie van de vechters. Ze hebben misschien hun doel op korte termijn bereikt, maar door hun onverzettelijkheid en heerszucht voelt de andere partij zich dikwijls overdonderd en geïntimideerd. Die zal zich wel tweemaal bedenken, alvorens opnieuw met deze persoon in zee te gaan.

5. Samenwerken

Mensen die bij voorkeur samenwerken, weten zowel het eigenbelang als het belang van de andere partij tot doel te verheffen. Deze mensen zijn uitermate geschikt om meningsverschillen op een plezierige wijze op te lossen. Ze zijn in staat om in overleg met elkaar obstakels op te ruimen en zijn creatief in het vinden van alternatieven en keuzemogelijkheden. Ze streven naar een oplossing waar beide partijen bij gebaat zijn, een zogenoemde win-winsituatie. Samenwerkers zijn bereid veel tijd en energie te steken in het probleem. Ze hebben veel zelfvertrouwen en een groot empathisch vermogen.

Dat wil zeggen dat ze zich goed kunnen inleven in de gedachten, gevoelens en belangen van anderen en dit goed kunnen verwoorden. Ze beschikken over een groot arsenaal van gespreksvaardigheden. Het nadeel van deze manier van handelen komt echter duidelijk naar voren als de andere partij niet geneigd is tot samenwerken. Dat is bijvoorbeeld het geval bij de vechters die kost wat kost hun zin willen doordrijven. Het is ook het geval bij de vermijders die net doen alsof er niets aan de hand is, waardoor er dus ook niet over het probleem gepraat hoeft te worden. Alle moeite die daaraan gespendeerd wordt is tevergeefs. Van zowel de vechters als de vermijders is geen creativiteit te verwachten om nieuwe oplossingsmogelijkheden te ontdekken. In situaties waarin snel knopen moeten worden doorgehakt omdat een ultimatum verstrijkt of bijvoorbeeld een uiterste termijn snel nadert, is het echter een nadeel als partijen blijven praten over de beste oplossing.

Onderverdeling stijlen

De vijf stijlen of strategieën die we hier in grote lijnen hebben geschetst, zijn onder te verdelen in twee passieve stijlen en drie actieve stijlen. Om problemen te omzeilen kiezen mensen vaak voor een passieve stijl: Passieve stijl vermijden of aanpassen. Met de actieve stijl 'vechten' raak je vaak in de Actieve stijl problemen, tenzij je er geen moeite mee hebt om door het leven te gaan als een heerszuchtig type. Door actief te onderhandelen, valt er meestal wel wat te bereiken.

De activiteit 'samenwerken' lijkt zo op het eerste gezicht de meest aantrekkelijke strategie, omdat daarbij de belangen van verschillende partijen optimaal worden gediend. Niet elke situatie is het echter waard om er zoveel tijd en energie in te steken. In sommige situaties kan het effectiever zijn om voor een van de andere strategieën te kiezen.

Zelfreflectie

Herken jij jezelf in een van de stijlbeschrijvingen? Kun je situaties noemen waarin je volgens één of meerdere stijlen handelt?

Bewuste keuze voor een strategie

Het is een lastig karwei om je persoonlijke stijl (tijdelijk) af te zweren en op rationele gronden zo nu en dan voor een andere aanpak te kiezen. Nog lastiger is het om in tijden van ruzie en conflict waarin je door emoties wordt overmand, te bedenken welke aanpak in de betreffende situatie de beste is. Het verdient daarom aanbeveling een aantal standaardsituaties te herkennen, waarin je voor een van de vijf strategieën kunt kiezen. We noemen de stijlen opzettelijk strategieën omdat het hier gaat om een Strategie bewuste keuze.

1. Vermijden/ontlopen

Je kunt het conflict uit de weg gaan als je je niet verantwoordelijk voelt of de kwestie niet belangrijk genoeg vindt om je druk over te maken. Het sop is de kool niet waard. Als je denkt dat de tijd nog niet rijp is om het conflict aan te gaan, kun je het beste nog een poosje wachten en je ondertussen bezinnen op de juiste aanpak. Ook als je jezelf geen enkele kans geeft of als je je bedreigd voelt door de andere partij kun je het conflict beter vermijden. Een opgefokte dronken medestudent bijvoorbeeld is niet direct geschikt om een conflict mee uit de weg te ruimen.

2. Aanpassen/toegeven

Als de relatie met de andere partij op het spel staat en de kwestie daaraan ondergeschikt is, kun je je beter aanpassen. Je vriend(in) maakt bijvoorbeeld een enorm punt van jouw voorkeur voor actieve avontuurlijke vakanties. Dit jaar dan maar niet wrakduiken bij Ei lat en de verhouding niet op het spel zetten, is misschien dé manier om volgend jaar wel gezamenlijk iets spannends te ondernemen. In sommige situaties toegeven om zo sociaal krediet op te bouwen, kan een geschikte basis zijn voor overleg in een volgende situatie. Ook in situaties waarin je bang bent voor de andere partij en de consequenties vreest, kun je in sommige gevallen maar beter toegeven (tenzij je jezelf daarmee ernstige fysieke of psychische schade toebrengt).